Drewniane koła szprychowe Forda T – historia, budowa i konserwacja

05 Oct

Koła szprychowe Forda Model T – historia, budowa i tajemnice drewnianej techniki

Kiedy patrzymy na zabytkowe samochody, trudno nie zachwycić się ich elegancją i rzemieślniczym kunsztem. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów dawnych aut były drewniane koła szprychowe – lekkie, elastyczne i niezwykle wytrzymałe.
To właśnie one umożliwiały Fordowi Model T – nazywanemu „Tin Lizzie” – poruszanie się po błotnistych drogach, kamieniach i piaskach początku XX wieku. Ich konstrukcja była mistrzowskim połączeniem tradycji stolarskiej i nowoczesnej inżynierii.

zdjęcie: Drewniane koło szprychowe Forda Model T z oponą pneumatyczną, charakterystyczne dla lat 1910–1920.

zdjęcie: Zbliżenie na piastę i szprychy drewnianego koła Forda T.

Budowa techniczna kół Forda Model T

Typowe koło szprychowe Forda T miało 30–32 cale średnicy i składało się z pięciu głównych elementów:

Piasta – metalowy środek koła mocowany do osi.
Szprychy – 12 lub 14 sztuk z drewna jesionowego lub hikory, łączących piastę z obręczą.
Obręcz stalowa – zewnętrzny pierścień, na którym montowano gumową oponę.
Pokrywka piasty (hubcap) – chroniła oś i łożyska przed kurzem.
Mocowanie śrubowe – pozwalało łatwo zdjąć koło w razie awarii.

Całość była elastyczna, a jednocześnie bardzo mocna – doskonała na ówczesne, nierówne drogi.

Jak powstawały drewniane koła szprychowe

W czasach, gdy Ford Model T zjeżdżał z taśmy produkcyjnej, każde koło szprychowe było w dużej mierze dziełem rąk ludzkich. Choć fabryka Forda słynęła z taśmy montażowej, to właśnie koła były jednym z elementów, które nadal wymagały ręcznego dopasowania i doświadczenia cieśli.

Etapy produkcji:

Dobór drewna
Do produkcji kół wybierano drewno jesionowe lub hikory, ponieważ charakteryzowało się dużą elastycznością i odpornością na pękanie. Pnie musiały pochodzić z drzew o równych słojach i bez sęków.
Suszenie drewna
Drewno sezonowano przez kilka miesięcy w suchych, przewiewnych magazynach. Czasami dodatkowo je suszyło się w piecu, aby zapobiec późniejszemu paczeniu się szprych.
Toczenie i obróbka piasty
Piastę wykonywano z metalu, najczęściej ze stali lub żeliwa. W jej wnętrzu znajdowało się miejsce na oś oraz łożyska. Następnie w piastę wiercono otwory pod szprychy.
Wykonanie szprych
Każda szprycha była ręcznie strugana i dopasowywana do gniazda w piaście. Jej końce wyprofilowane były pod lekkim kątem, by rozkładały nacisk równomiernie na obręczy.
Montaż obręczy
Po zamocowaniu wszystkich szprych do piasty, całość łączono z drewnianą obręczą, którą następnie obejmowano metalowym pierścieniem (tzw. oponą stalową).
Stalowy pierścień rozgrzewano do wysokiej temperatury i nakładano na drewno. Gdy stygnął, kurczył się, ściśle obejmując całą konstrukcję.
To był kluczowy moment – dzięki temu koło zyskiwało sztywność i idealny kształt.
Malowanie i zabezpieczenie
Gotowe koło impregnowano olejem lnianym lub lakierem, a następnie malowano na kolor pasujący do auta (najczęściej czarny lub beżowy). Malowanie chroniło drewno przed wilgocią i błotem, których na ówczesnych drogach nie brakowało.

Konserwacja i pielęgnacja kół szprychowych

Drewniane koła, choć trwałe, wymagały regularnej pielęgnacji, szczególnie w trudnych warunkach drogowych.

Jak dbano o koła Forda T:

Regularne czyszczenie: Po każdej dłuższej trasie kierowcy usuwali błoto i piasek, które mogły wnikać między szprychy i obręcz.
Smarowanie piasty: Co kilka tygodni należało uzupełniać smar w łożyskach piasty, aby zapobiec przegrzewaniu się osi.
Kontrola luzów: Drewniane szprychy z czasem mogły się rozluźniać — wtedy należało je delikatnie dokręcić lub wymienić.
Konserwacja drewna: Co pewien czas powierzchnię drewna natłuszczano olejem lub lakierowano, aby zabezpieczyć przed wilgocią i pękaniem.
Wymiana opony: Gdy opona gumowa zużywała się, zdejmowano ją z obręczy i zakładano nową – proces wymagał siły i doświadczenia.

💡 Chcesz dowiedzieć się więcej o Fordzie Model T?
Sprawdź nasz pełny artykuł: Ford Model T – samochód, który postawił świat na koła

Ciekawostka

W niektórych amerykańskich warsztatach zachowały się do dziś specjalne drewniane formy i prasy, na których wytwarzano koła do Forda T. Doświadczony rzemieślnik potrafił wykonać jedno kompletne koło w około 4–5 godzin.

Współcześnie rekonstruktorzy używają podobnych metod, łącząc tradycję stolarską z nowoczesnymi lakierami i impregnatami, by zachować autentyczny wygląd.

zdjęcie: Drewniane koła Forda Model T po renowacji, lakierowane i wypolerowane.

Zakończenie

Drewniane koła szprychowe to nie tylko element konstrukcyjny, ale i symbol całej epoki, w której motoryzacja dopiero uczyła się chodzić.

Dzięki nim Ford Model T nie był jedynie środkiem transportu — stał się ikoną postępu i ludzkiej pomysłowości.

Dziś, gdy patrzymy na te klasyczne koła, widzimy w nich coś więcej niż technikę — widzimy historię ludzi, którzy wierzyli, że samochód może zmienić świat.

I choć współczesne felgi są bardziej zaawansowane, to żadne z nich nie oddają tego ducha pionierów motoryzacji tak, jak proste, drewniane szprychy Forda T.

📚 Źródła i inspiracje:

💛 Podoba Ci się ten wpis?
Tworzenie takich historii o dawnych samochodach wymaga czasu i pasji – a każda filiżanka kawy to dla mnie małe „paliwo” do działania.

☕ 👉 Kliknij tutaj, aby symbolicznie postawić mi kawę (czyli wesprzeć bloga)

Dziękuję, że czytasz, wspierasz i pomagasz mi opowiadać motoryzacyjne historie, które nie mogą zostać zapomniane.

💛– Monika, autorka bloga „Weteran Laweta 4 You”