Motoryzacja zmieniła świat – i to w tempie, które trudno sobie wyobrazić. Od pierwszego trójkołowego Benz Patent-Motorwagen w 1885 roku po współczesne elektryczne SUV-y, samochód przeszedł ogromną ewolucję. Ale jak zmiany te wpłynęły na pieszych?

Wyrusz w podróż przez motoryzację PRL! Poznaj legendy polskich dróg – Warszawę, Syrenę, Malucha, Fiata 125p i Poloneza. Odkryj ciekawostki, lawety, narzędzia w bagażniku i pracę mechaników, którzy ratowali auta w czasach PRL. 

Historia, nostalgia i pasja w jednym miejscu!”

Pierwszy samochód na świecie – narodziny rewolucji

W 1885 roku Karl Benz zbudował Benz Patent-Motorwagen, uznawany za pierwszy samochód. Był to pojazd trójkołowy, napędzany silnikiem spalinowym o mocy zaledwie 0,75 KM. W 1888 roku Bertha Benz przejechała swoim samochodem dłuższą trasę, pokazując, że motoryzacja może być praktyczna.Pierwsze samochody były powolne i rzadkie, więc piesi nie mieli z nimi wielu konfliktów. Jednak już wtedy zaczęły pojawiać się pytania o bezpieczeństwo i pierwsze przepisy ruchu drogowego.

Motoryzacja w Polsce PRL – samochody, lawety i ciekawostki

Poznaj historię motoryzacji w Polsce PRL – od CWS T-1, przez Malucha, Warszawę, Syrenę, Poloneza i Fiata 125p. Sprawdź ciekawostki, lawety, narzędzia w bagażniku i mechaników PRL.

Pierwsze samochody w Polsce:

CWS T-1 (1925) –  był pierwszym seryjnie produkowanym samochodem osobowym w Polsce, wyprodukowanym przez Centralne Warsztaty Samochodowe w Warszawie.

• Typ nadwozia: sedan 4-osobowy

• Silnik: 20 KM, czterosuwowy

• Prędkość maksymalna: 60 km/h

• Liczba egzemplarzy: kilkadziesiąt

Wygląd:

• Proste, klasyczne linie, okrągłe reflektory

• Drewniane elementy wnętrza, skórzane fotele

• Pastelowe kolory nadwozia

Ciekawostki:

• Można było go łatwo rozłożyć i złożyć – idealny w czasach ograniczonego dostępu do mechaników

• Bazowy dla późniejszych samochodów wojskowych

• Dziś rzadki i cenny w kolekcjach

Warszawa (1951–1973

Produkowana od 1951 roku w FSO.

Była autem rządowym i taksówką, symbolem solidności.

Choć paliła dużo paliwa, w PRL uchodziła za prestiżową.

Dane techniczne:

• Typ nadwozia: sedan 4-drzwiowy, kombi

• Silnik: 2.1 l, 50–70 KM

• Prędkość maksymalna: 110 km/h

Wygląd:

• Masywne nadwozie z dużym chromowanym grillem

• Obłe błotniki, prostokątne tylne światła

• Proste, funkcjonalne wnętrze

Ciekawostki:

• Auto paliwożerne, ale solidne

• Popularne wśród urzędników państwowych

• Cena w PRL: ok. 82 000–90 000 zł

Syrena (1957–1983)

Debiut w 1957 roku, produkowana w FSO.

Dwusuwowy silnik i charakterystyczny dźwięk.

Uchylne drzwi „otwierane pod wiatr” stały się znakiem rozpoznawczym.

Syrena była marzeniem wielu kierowców.

Dane techniczne:

• Typ nadwozia: sedan 2- i 4-drzwiowy

• Silnik: dwusuwowy, 29–40 KM

• Prędkość maksymalna: 90–110 km/h

Wygląd:

• Zaokrąglony przód z dużymi reflektorami

• Prosta karoseria w pastelowych kolorach

• Drewniane lub materiałowe wnętrze

Ciekawostki:

• Bardzo łatwa w naprawie

• Produkowano wersje 100, 103, 104, 105

• Cena w PRL: ok. 33 000–35 000 zł

Fiat 126p „Maluch” (1972–2000)

Produkowany od 1973 roku w Bielsku-Białej i Tychach.

Stał się symbolem polskiej mobilności i marzeń o własnym aucie.

Mały i prosty, ale dostępny dopiero po długim czasie oczekiwania.

Dziś Maluch PRL jest ikoną i obiektem kolekcjonerskim.

Dane techniczne:

• Typ nadwozia: mały hatchback 2-drzwiowy

• Silnik: 594–652 cm³, 23–26 KM

• Prędkość maksymalna: 105 km/h

Wygląd:

• Niewielkie nadwozie, okrągłe reflektory

• Jasne kolory: czerwony, niebieski, żółty

• Minimalistyczne wnętrze

Ciekawostki:

• Symbol mobilności rodzin

• Produkowany w wersjach Standard, Luxe, Special

• Cena w PRL: ok. 69 000–80 000 zł

Fiat 125p (1967–1991)

Dane techniczne:

• Typ nadwozia: sedan 4-drzwiowy i kombi

• Silnik: 1.3–1.5 l, 60–75 KM

• Prędkość maksymalna: 150 km/h

Wygląd:

• Klasyczna, elegancka sylwetka

• Duże chromowane zderzaki

• Wnętrze komfortowe, wersje Luxe miały tapicerkę skórzaną

Ciekawostki:

• Eksportowany do ZSRR i krajów Bloku Wschodniego

• Popularny wśród rodzin i firm państwowych

• Cena w PRL: 130 000–150 000 zł

Polonez (1978–2002)

Dane techniczne:

• Typ nadwozia: sedan 4-drzwiowy, kombi

• Silnik: 1.3–1.6 l, 60–75 KM

• Prędkość maksymalna: 150 km/h

Wygląd:

• Kanciasta sylwetka, duże reflektory

• Chromowane detale

• Przestronne wnętrze

Ciekawostki:

• Eksportowany na Zachód

• Symbol samochodu prestiżowego w PRL

• Cena w PRL: ok. 180 000 zł

Motoryzacja w PRL

• Dzieje.pl – Motoryzacja w PRL: Artykuł przedstawia rozwój motoryzacji w Polsce Ludowej, w tym produkcję samochodów takich jak Warszawa, Syrena czy Maluch. dzieje.pl

• Młody Technik – Cztery kółka w PRL-u: Opis popularnych samochodów z okresu PRL, ich konstrukcji oraz znaczenia społecznego. Młody Technik

• CafeMoto – Motoryzacja w PRL – historia i charakterystyka samochodów produkowanych w PRL: Analiza produkcji samochodów w PRL, w tym współpracy z zagranicznymi producentami i importu pojazdów. cafemoto.pl

Kolejki i talony na samochód w PRL

• Posiadanie własnego samochodu w PRL wymagało talonu lub przydziału.

• Czas oczekiwania wynosił nawet 10–15 lat!

• Wielu Polaków kupowało auta „z przydziału” i od razu je sprzedawało.

Zakup auta na talon

Talon to dokument wydawany przez państwowe przedsiębiorstwa lub urzędy, który dawał prawo do zakupu samochodu.

• Warunki otrzymania:

  • Pracownik określonej instytucji lub firmy państwowej.

  • Długi staż pracy lub wyróżnienia zawodowe.

  • Złożenie wniosku i oczekiwanie w kolejce – czasami kilka lat.

  • Posiadanie pieniędzy na zakup auta, bo talon sam w sobie nie dawał środków finansowych.

• Ograniczenia:

  • Auta były przypisane do osoby lub firmy – nie można ich było od razu sprzedać.

  • Mały wybór modeli: Fiat 126p, Warszawa, Polonez, Syrena.

Kupno auta z tzw. bonem samochodowym

• Bony samochodowe funkcjonowały jako “vouchery” na określony model auta lub na zakup auta z rynku wtórnego.

• Jak działały:

  • Osoba otrzymywała bon np. od zakładu pracy.

  • Bon uprawniał do zakupu auta w konkretnym salonie lub u pośrednika państwowego.

• Ograniczenia:

  • Często trzeba było dopłacić do ceny rynkowej.

  • Samochody z bonem były rzadkie i trafiały się głównie w dużych miastach.

Zakup auta w systemie kolejki

• System kolejki – najczęstsza forma nabycia auta prywatnie.

• Jak to wyglądało:

  • Złożenie wniosku w państwowym salonie lub u dilera.

  • Otrzymanie numeru w kolejce i długie oczekiwanie (2–10 lat w zależności od modelu).

• Przykłady: Fiat 126p, Polonez, Warszawa.

 Samochody służbowe i “delegacje”

• Pracownicy firm państwowych mogli dostać samochód na użytek służbowy.

• Często po kilku latach mogli auto wykupić po obniżonej cenie.

• Popularne w przedsiębiorstwach transportowych, komunalnych i administracyjnych.

 Rynek prywatny / szara strefa

• Choć oficjalnie nielegalne, wiele osób kupowało auta “na krechę” lub przez pośredników.

• Mechanizm:

  • Ktoś posiadał talon lub auto z przydziału i sprzedawał je innym – cena była dużo wyższa niż nominalna.

• Ryzyko:

  • Mogło to być karalne, ale praktycznie w dużych miastach było powszechne.

Import samochodów

• W PRL import prywatny był ograniczony.

• Samochody zagraniczne (np. VW, Opel, Mercedes) były praktycznie dostępne tylko dla osób z odpowiednimi kontaktami lub funduszami dewizowymi.

Paliwo w PRL – brak, normy i reglamentacja

1. Kartki i normy

• W latach 70. i 80. wprowadzono kartki na benzynę – osoby posiadające samochód musiały je posiadać, aby móc zatankować paliwo.

• Każdy właściciel pojazdu miał przydział określonej ilości litrów miesięcznie, zależnej od typu pojazdu, celu użytkowania i często od statusu zawodowego (np. pracownicy państwowych przedsiębiorstw mieli większy przydział niż prywatni właściciele samochodów).

• Kartki wydawały urzędy i były weryfikowane na stacjach benzynowych. Bez nich nie można było tankować.

2. Benzyna i jej rodzaje

W okresie PRL-u popularne rodzaje benzyny miały przypisane kolory: żółta (Etylina 94, później Etylina 86) była najpowszechniejsza, zielona (Etylina 86, wcześniejsza Etylina 78) była dostępna w dużych miastach, a purpurowa (lub mylnie czerwona) była benzyną o wyższej liczbie oktanowej (Etylina 98). Olej napędowy był brązowy. Szczegółowe informacje:

• Benzyna żółta: To najpopularniejsza etylina dostępna w latach 80., o liczbie oktanowej 94, a później zastąpiona przez etylinę 86. 

• Benzyna zielona: Oznaczająca etylinę 86 (wcześniej etylinę 78), dostępna na stacjach w dużych miastach i przy ruchliwych trasach. 

• Benzyna purpurowa (czerwona): Ta benzyna, oznaczająca etylinę 98 (o wyższej liczbie oktanowej), była dostępna na wybranych stacjach. Czasami błędnie określano ją jako "czerwoną", podczas gdy czerwony był kolorem benzyny lotniczej Avgas 80/87. 

• Olej napędowy: Był barwiony na kolor brązowy. 

https://pl.wikipedia.org/wiki/Etylina

Kolory kartek na benzynę w PRL

Kolor kartki pomagał kontrolerom na stacjach benzynowych odróżnić, dla kogo przeznaczone jest paliwo i w jakiej ilości można je sprzedać.

 Jak to wyglądało w praktyce

• Każdy właściciel auta otrzymywał miesięczny przydział litrów benzyny zapisany na kartce w danym kolorze.

• Kolor był łatwo widoczny, aby pracownik stacji nie sprzedał paliwa poza przydziałem.

• Kartki były ponumerowane i datowane, aby uniemożliwić wielokrotne użycie.

3. Ceny i czarny rynek

• Ceny paliwa były sztucznie niskie, co powodowało długie kolejki na stacjach i rozwój czarnego rynku.

• Niektórzy kierowcy sprzedawali swoje kartki lub część paliwa „po znajomości”, a na stacjach często trzeba było odstać godziny, by zatankować.

4. Paliwo dla firm i służb

• Prywatni właściciele samochodów mieli ograniczony dostęp do paliwa, natomiast państwowe firmy i instytucje (transport, służby specjalne) miały zapewniony stały przydział.

• Takie paliwo było traktowane jak towar strategiczny, co gwarantowało ciągłość pracy państwowych przedsiębiorstw.

5. Konsekwencje dla kierowców

• Właściciele samochodów musieli planować wyjazdy i podróże w zależności od dostępności paliwa.

• Często dochodziło do sytuacji, w której samochód stał przez kilka dni lub tygodni, bo nie było czym tankować.

Lawety i pomoc drogowa w PRL

• Lawety praktycznie nie istniały – używano ciężarówek Star, Żuków i Nys przerabianych na prowizoryczne platformy

• Holowanie „na sztywnym holu” było standardem

• Mechanicy często naprawiali auta na miejscu

• Pomoc drogowa była dostępna głównie dla instytucji państwowych

• Kierowcy wykorzystywali drut, gumę i improwizowane narzędzia

• Transport auta na lawecie był rzadkością i często wymagał znajomości w warsztatach państwowych

• „Maluch” i Syrena były tak małe, że można było je holować nawet na linie przy drodze

Piesi w PRL – panowie ulic

W czasach PRL piesi dominowali na ulicach. Chodniki były często wąskie lub ich brakowało, a piesi dzielili przestrzeń z tramwajami, rowerami i samochodami. Ciekawostki:

• Dzieci biegały po ulicach bez obawy o samochody.

• W miastach samochody jeździły wolno, co naturalnie chroniło pieszych.

• Transport publiczny, jak tramwaje i autobusy, był częściej używany niż samochód prywatny.

Ewolucja bezpieczeństwa pieszych

W miarę wzrostu liczby samochodów wprowadzano pierwsze przepisy drogowe:

• Sygnalizacja świetlna w dużych miastach

• Oznakowane przejścia dla pieszych (zebry)

• Kontrole policyjne i ograniczenia prędkości

Dopiero w XXI wieku samochody zaczęły być projektowane z myślą o bezpieczeństwie pieszych: zderzaki absorbujące uderzenia, systemy automatycznego hamowania i strefy 30 km/h w miastach

Dlaczego samochody PRL wciąż fascynują?

Dziś auta z czasów PRL są symbolem epoki i pasjonują kolekcjonerów. Klasyki PRL można zobaczyć na zlotach, w muzeach i prywatnych kolekcjach. Wiele osób odrestaurowuje Maluchy, Syrenki, Warszawy,  przywracając im dawny blask.

Od pierwszego samochodu Karla Benza po Malucha w PRL-u motoryzacja przeszła ogromną ewolucję. Piesi, którzy na początku praktycznie nie musieli uważać, dziś korzystają z przepisów, technologii i infrastruktury chroniącej ich bezpieczeństwo. Historia samochodów pokazuje, jak zmieniały się ulice i jak ewoluowała relacja między pojazdami a pieszymi.

Chcesz poznać więcej ciekawostek o motoryzacji w Polsce Ludowej? Zaglądaj na nasz blog, odkrywaj kolejne historie i zdjęcia klasyków PRL, a jeśli masz własne wspomnienia związane z tymi autami – podziel się nimi w komentarzu!

📖 Nie przegap kolejnych wpisów – śledź nas i zanurz się w świecie samochodów PRL!